Haz ve Bağımlılık İlişkisi
Haz, kişinin keyif, mutluluk veya tatmin duygusu yaşadığı bir deneyimdir. Haz, genellikle hoşa giden bir aktivite veya maddeye maruz kaldığımızda ortaya çıkar. Örneğin, yemek yemek, cinsel aktivite, sosyal etkileşimler veya hobiyle uğraşmak gibi aktiviteler kişide haz hissi uyandırabilir. Haz, birçok insanın aradığı bir duygudur. İnsanlar, bu duyguyu elde etmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. Ancak bazı faaliyetler, kişinin bağımlılık geliştirmesine neden olur.
Bağımlılık, bir davranışı tekrar tekrar yapma ihtiyacıdır. Kişi belirli bir aktivite veya maddeye karşı kontrolünü kaybeder ve bu davranışı tekrar tekrar yapma ihtiyacı hisseder. Bağımlılık geliştiren kişi, bu aktivite veya madde olmadan rahatsızlık, huzursuzluk veya yoksunluk belirtileri yaşayabilir. Bu davranış, kişinin normal sosyal veya işlevsel aktivitelerini etkileyebilir.
Haz ve bağımlılık arasındaki ilişki, beynin ödül sistemiyle ilgilidir. Ödül sistemi, beyindeki nöronların dopamin adı verilen bir kimyasal salgılamasıyla çalışır. Dopamin, hoşa giden bir şey yaptığımızda salgılanır ve bu da bize haz verir. Bu nedenle, haz veren faaliyetler, dopamin salınımına neden olabilir ve kişide bağımlılık geliştirebilir. Haz veren faaliyetler arasında alkol ve uyuşturucu kullanımı, kumar oynamak, yeme bozuklukları, cinsel aktivite ve internet kullanımı sayılabilir. Bu faaliyetlerin hepsi, beyinde dopamin salınımına neden olabilir ve kişide bağımlılık geliştirme riskini artırabilir.
Bağımlılık ise, kişinin belirli bir aktivite veya maddeye karşı kontrolünü kaybetmesi ve bu davranışı tekrar tekrar yapma ihtiyacı hissetmesidir. Bağımlılık geliştiren kişi, bu aktivite veya madde olmadan rahatsızlık, huzursuzluk veya yoksunluk belirtileri yaşayabilir.
Haz ve bağımlılık arasındaki ilişki birçok faktöre bağlı olarak ortaya çıkar. Ancak her bireyin deneyimi farklı olabilir ve bağımlılık geliştirme riski kişiden kişiye değişebilir.
Bu faktörlerden bazıları şunlardır;
1.Beyin Kimyası: Bazı maddeler veya aktiviteler, beyindeki dopamin salınımını aşırı uyararak ödül mekanizmasını aşırı uyarabilir. Bu durumda kişi, daha fazla madde kullanarak veya aktiviteyi daha sık yaparak aynı haz seviyesini elde etmeye çalışabilir. Bu aşırı uyarım, beyindeki dopamin salınımının dengesini bozarak bağımlılık gelişimine katkıda bulunabilir.
2.Tolerans Gelişimi: Uzun süreli maruziyet, bir maddeye veya aktiviteye karşı tolerans gelişmesine neden olabilir. Bu, kişinin aynı haz seviyesini sürdürebilmek için daha fazla miktar veya yoğunlukta uyarıcıya ihtiyaç duyması anlamına gelir. Toleransın gelişmesi, bağımlılığın ilerlemesine katkıda bulunabilir.
3.Yoksunluk Belirtileri: Bağımlılık geliştiğinde, madde veya aktiviteden uzak kalındığında yoksunluk belirtileri ortaya çıkabilir. Bu belirtiler, kişinin daha fazla haz elde etmek veya yoksunluk belirtilerini hafifletmek için bağımlılık yaratan maddeye veya aktiviteye yönelmesine neden olabilir.
4.Psikolojik Faktörler: Bazı insanlar, stresle başa çıkmak, duygusal bozuklukları hafifletmek veya kendilerini iyi hissetmek için bağımlılık yapan maddelere veya aktivitelere yönelebilirler. Örneğin, bir kişi stresli bir günün ardından alkolü rahatlama aracı olarak kullanabilir. Bu tür psikolojik faktörler, bağımlılığın gelişimini etkileyebilir.
5.Çevresel Etkiler: Kişinin çevresi ve sosyal çevresi de bağımlılık gelişiminde etkili olabilir. Örneğin, kötü arkadaşlık ilişkileri veya aile içi sorunlar, bağımlılığa yatkınlığı artırabilir. Ayrıca, kolayca erişilebilir olan maddeler veya aktiviteler de bağımlılık riskini artırabilir.
Haz ve bağımlılık ilişkisi karmaşık bir konudur ve birçok faktör etkileşim halindedir. Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörler bu ilişkide rol oynar. Bağımlılık tedavisi genellikle terapi, destek grupları ve bazen ilaç kullanımını içeren bütüncül bir yaklaşım gerektirebilir.
KAYNAKÇA:
Tarhan, N. ve Nurmedov, S., (2011). Bağımlılık, Timaş Yayıncılık. İstanbul, 50-56
Gürpınar D, Tokçuoğlu L. Bağımlılık yapan maddeleri kullanmak için duyulan arzu ve bu maddelerle ilgili rüyalar. Bağımlılık Dergisi. 2006; 7: 38-43.
Ögel K, Koç C, Başabak A, Aksoy A, Evren C. Sigara Alkol ve Madde Bağımlılığı Tedavi Programı (SAMBA)-klinik için uygulayıcı kılavuzu. İstanbul: Yeniden Yayınları, 2014.
Uzbay, T.İ., (2011). Bağımlılık yapan maddeler ve özellikleri. Türkiye Eczacılar Birliği Sürekli Eğitim Dergisi, 6, 16-33
Diğer yazılarımızı okumanızı öneririz.
Çocuğumun internet bağımlısı olduğunu nasıl anlarım?
