Genel olarak insanlar çeşitli nedenlerden dolayı yeni bir şeyler öğrenmeye motive olabilirler. Motivasyon günlük davranışlarımız için önemlidir çünkü bizi keşfetmeye, öğrenmeye ve hedeflerimize ulaşmaya yönlendirir.
Motivasyon literatüründe, içsel motivasyon (bir insanın potansiyel olarak gitar çalmaya karşı gerçek bir tutkuya sahip olması örneğinde olduğu gibi) ile dışsal motivasyon (bir insanın dışarıdan gelen övgülerle motive olması örneğinde olduğu gibi) arasında sıklıkla net bir ayrım yapılır. Ancak gerçek hayatta bu genellikle o kadar basit değildir: davranışlarımız son derece karmaşıktır ve nadiren tek bir motivasyon kaynağı tarafından yönlendiriliriz. Bu nedenle öğrenme sırasında içsel ve dışsal motivasyonların birlikte nasıl çalıştığını anlamak için bir deney yaptık. Özellikle, içsel motivasyonu desteklediği bilinen önemli bir bileşen olan özerkliğin ve dışsal motivasyonun klasik bir örneği olan parasal ödülün öğrenmeyi ve hafızayı nasıl etkilediğini araştırdık.
Özerklik ve ödüllerin öğrenme üzerindeki etkisini ortaya çıkarmak
Araştırmacılar özerkliğin ve verilen ödüllerin etkisini ortaya koymak amaçlı bir deney planladılar. Planlanan deneyi şu şekilde anlattılar;
“Bu amaçla katılımcılarımızın bir öğrenme deneyinde yer almasını sağlıyoruz. Deneyde, nesne görüntüleri bir bilgisayar ekranında gösterildi, ancak hepsi hemen görülemedi. Gizli nesneleri ortaya çıkarmak için joystick ile kontrol edilebilen hareketli bir “projektör” tanıtıldı. Daha sonra katılımcılara tekrar birçok nesne resmi sunuldu ve deneyin öğrenme aşamasında bir nesne görüp görmediklerini belirtmeleri istendi.
Deneyde özerkliği ve dışsal ödülleri bağımsız olarak manipüle ettik. Özerklik, kişinin eylemleri üzerinde kontrol ve istemli karar verme duygusudur. Bu, genellikle bir aktiviteye katılmaya yönelik gerçek bir istekle ilişkilendirilen, içsel motivasyonun temel bir yönüdür. Katılımcılarımızın projektörün etrafında kendilerinin hareket etmesine izin vererek (onlara özerklik vererek) veya önceki katılımcıların projektörünü takip etmelerine izin vererek (özerkliği kısıtlayarak) özerkliği manipüle ettik. Sonuçlar çok açıktı: Katılımcılar, sınırlı özerklik koşulları altında çalışılanlara kıyasla özerk koşullar altında çalışılan öğelerin daha fazlasını fark etti.
Dışsal ödüller de güçlü motive edici faktörler olabilir, çünkü bireyleri bir ödül elde etmek adına belirli bir görevi yerine getirmeye yönlendirirler. Çalışmamızda katılımcılar, daha sonraki bir aşamada belirli ödüllendirilmiş nesne görsellerini doğru bir şekilde tanıyarak parasal teşvikler kazanabilirler. Gerçekten de bu ödüllerin tanıma hafızası üzerinde olumlu bir etkisi olduğunu bulduk, ancak bir değişiklik vardı… Katılımcılar bağımsız olarak keşfedebildikleri zaman, ödüllerin hafıza performansları üzerinde ek bir etkisi olmadı. Ancak özerklik kaldırıldığında ve katılımcılar keşiflerinin kontrolünü alamadıklarında, ödüller tanıma hafızasını önemli ölçüde geliştirdi. Başka bir deyişle, parasal ödüller yalnızca katılımcıların özerkliği olmadığında öğrenmeye katkıda bulunmuştur.”
Eğitim ve ötesi için etkileri
Bu çalışmanın en önemli çıkarımlarından biri eğitim alanındadır. Eğitim ortamlarında öğrencileri motive etmek için hem özerklik hem de dışsal ödüller yaygın olarak kullanılır. Öğretmenler genellikle öğrenmeyi teşvik etmek için bir tür dışsal ödül olarak not verirler. Aynı zamanda eğitimciler, öğrencilere kendi kendine öğrenme için seçenekler ve fırsatlar sunarak özerkliği geliştirmeyi amaçlamaktadır. Peki öğrencilerimize not vermek ve ödülleri kullanmak her zaman etkili midir? Araştırmamız bunun o kadar basit olmadığını gösteriyor. Bu çalışmanın etkisi sadece okul ortamlarının ötesine geçiyor. İşyerlerinde ve hatta sağlıklı davranışı teşvik ederken bile geçerlidir. Özerkliğin ve ödüllerin etkili bir şekilde nasıl kullanılacağını bilmek, insanların zihniyetlerini ve davranışlarını değiştirmede büyük bir fark yaratabilir. Sonuçta bu motive edici faktörlerin gücünü anlamak, daha motive, üretken ve tatmin olmuş bir topluma yol açabilir.
Özetle insan motivasyonu karmaşıktır ve insanlar içsel ve dışsal motive edici faktörler tarafından yönlendirilebilirler. Son araştırmalar özerkliğin öğrenme performansını önemli ölçüde artırdığını gösteriyor. Parasal ödüller de öğrenme performansını artırır, ancak yalnızca özerklik kısıtlandığında.
Uzman Klinik Psikolog Murat Tatar
KAYNAKLAR:
– van Lieshout, L.L.F., Colizoli, O., Holman, T.L.L., Kühnert, F. & Bekkering, H. (2023). Rewards can be costly: Extrinsic rewards are not beneficial during autonomous learning. PsyArXiv. https://doi.org/10.31234/osf.io/2ga8j
– Lieke van Lieshout Ph.D.(2023), Play With Motivation: How Autonomy and Rewards Boost Learning
– Jan de Houwer, Sean P. F. Hughes, (2020), The Psychology of Learning: An Introduction from a Functional-Cognitive Perspective
