Zihin kuramı, temel olarak diğerlerinin de zihinleri olduğunu bilme ve bu zihinleri anlayabilme becerisidir.
Zihin kuramı ilk olarak 1978’de Premack ve Woodruff tarafından diğer insanların da inanç, niyet, arzu, kanı, bilgi, duygu, düşünce, algı ve isteklerinin olduğunu anlama becerisi olarak tanımlanmıştır.
Zihin Kuramının Amacı Nedir?
Zihin kuramı kazanımı, çocukların kendilerinin ve başkalarının zihinsel durumlarının davranışlar üzerinde nedensel etkisi olduğu anlayışını geliştirmiş olmalarıdır. Premack ve WoodrufF’a göre zihin kuramı, bir bireyin amaç, inanç, bilgi, düşünme, şüphe, tahmin, girişim ve beğeni gibi tahmini süreçleri kendine ve başkalarına yükleyebilme yeteneğidir.
Zihin Kuramının Kapsamı Nelerdir?
Zihin kuramı sosyal yaşamla oldukça ilişkilidir. Duyguları anlama, empati kurma, şakaları, imaları anlama, karşıdaki insanın istek ve inançlarını bilme ve anlama gibi geniş bir alanda kendini göstermektedir. Kişinin kendi zihninin kişiye özgü ve tek olduğunu, diğerlerinin de kendilerine özgü ve tek zihinlerinin, bilgi ve deneyimlerinin olduğunu fark etme durumu olarak da belirtilebilir.
Bir insanın diğer insanların da bilişlerinin olduğunu anlayamadan tam bir sosyal etkileşim içine girmesi mümkün olmamaktadır. Zihin okuyabilme becerisi, başkalarının söz ve davranışlarını muhakeme edebilmeyi, öngörebilmeyi, onların nasıl tepki verebileceklerini tahmin edebilmeyi sağlar. Aynı zamanda bireyin kendi davranışlarını diğerlerinin davranışlarına göre değiştirebilmesine neden olur. Bu beceri yoluyla çocuklar, oyun veya oyun dışı alanlarda akranlarının, anne babalarının davranışlarını tahmin edebilirler. Zihin kuramı bunun gibi insan yaşamının birçok anında kullanılmaktadır. Eksikliğinde ise birtakım sorunlar oluşmaktadır.
Zihin Kurami ve Otizm Spektrum Bozukluğu
Otizm spektrum bozukluğundaki temel özelliklerden biri sosyal bozulmalardır. Zihin kuramı da bu bozulmaları açıklamada en yaygın kullanılan görüşlerden biridir. Bu spektrumdaki nörogelişimsel bozuklukların temelindeki davranışsal semptomları ve başkalarının içsel durumları ve duygusal iletişimler hakkında yetersizlikler yaşamasını açıklamada zihin kuramının oldukça önemli olduğu varsayılmaktadır.
Normal Çocuklarda Zihin Okuma Gelişimi
Normal gelişimi olan çocuklarda zihin okuma gelişimi bebeklikten itibaren başlayıp yıllar içinde gelişerek devam etmektedir.
Otizmi olan çocukların tipik olarak zihin okuma konusunda ciddi düzeyde bir gecikme sergilediği ve normal gelişim gösteren yaşıtlarının sergilediği beceri düzeyine yetişemedikleri saptanmıştır. Bu gecikmenin otizmdeki sosyal ve iletişimsel bozulmalardan sorumlu olabileceği düşünülmektedir.
Otizm spektrum bozukluğundaki kişiler kendi davranışlarının diğerlerini etkilediği ve diğer bir kişinin zihin durumunun sosyal ilişkiyi sürdürmek açısından önemli olduğunu kavramakta zorlanmaktadırlar.
Klinik Psikolog Gökçehan Akoğuz
KAYNAKLAR:
- Hale CM, Tager-Flusberg H. Social comminication in children with autism: The relation between theory of mind and discurse development. Autism 2005;9:157-178.
- Lieberman DJ. You Can Read Anyone/ Never Be Fooled, Lied to or Taken Advantage of Again. Viter Pres, New Jersey (2007).
- Tager-Flusberg H. Evaluating the theory on mind hypothesis of autism. Association for Psychological Science 2007;16:311-315.