Para yönetimi, anne babaların çocuklarına rehberlik etmesi gereken konulardan biridir. Çocuklara para yönetimini öğretmenin en iyi yolu, harçlık vermektir. Ancak anne babaların bu konuda rehberlik ederken dikkat etmesi gereken bazı noktalar vardır. Çocuklara verilen harçlıkların eğitici bir amacı olmalıdır. Parayı kullanma tecrübesi kazanan bir çocuğun, seçim yapması ve sorumluluk alması bu amaca hizmet eder. Harçlığının denetimini çocuğa bırakmak, onun seçim yapabilme ve sorumluluk alma amacına destek olacaktır. Yalnızca, harçlığın yemek veya okul masrafları gibi belirli kısımlarının önceden netleştirilmesi gerekmektedir.
Bazen çocuklar harçlığı kötüye kullanabilir, yani çok fazla harcama yapıp, paralarını idare edemeyebilirler. Bu durumda, onlarla konuşulmalı, örneğin, harçlığın bölünerek çocuğa haftada birkaç defada verilmesi gibi bir çözüm yolu üretilmelidir. Verilen harçlıkların, çocuğun idare etme kapasitesini aşacak düzeyde olmaması da önemlidir. Küçük bir miktarla başlayıp, zamanla harçlık miktarını düzene sokmak faydalı olabilir. Çocuğa harcamalarını planlayarak yapmayı ve tasarruf kavramını öğretmek de önemlidir. Çocuklar zamanla, deneme yanılma yöntemiyle satın almalarında seçici olmaya ve dikkatli davranmaya başlayacaklardır. Çocuk büyüdüğü zaman, harçlık da değişen masraf ve sorumluluklar dâhilinde artırılır.
Harçlık konusu, çocuğun kurallara uyması veya başarılı olması için bir tehdit unsuru olarak gösterilmemelidir. Öfkeli anlarda ebeveynin harçlığı kesmesi ya da azaltması, mutlu anlarda ise harçlığı artırması uygun bir davranış değildir. Ayrıca harçlık, çocuğa, iyi bir davranışın karşılığı veya yaptığı bir şeyin bedeli olarak gösterilmemelidir. Yani harçlık ödül veya ceza aracı olarak kullanılmamalıdır.
Harçlığın miktarı her ailenin bütçesiyle orantılı olmalıdır. Çocuk eğer başkalarıyla kıyas yapıp memnuniyetsizliğini dile getiriyorsa, ona samimi bir şekilde, “Keşke daha çok harçlık verebilseydik, ama bütçemiz bu şekilde olmasını gerektiriyor.” gibi bir açıklama yapmak uygun olacaktır. Böylece, çocuğa fazla paraya ihtiyacı olmadığını kanıtlamaya çalışmak gibi işe yaramayan bir davranışın önüne geçilecektir.
Çocuk okula başladıktan sonra, para hesabı yapabildiğinde ve alışverişi öğrendiğinde harçlık vermeye başlamak doğru olacaktır. Harçlık vermede, belirli giderlerden sonra geriye kalan miktarın nasıl kullanılacağına çocuğun karar vermesi uygundur. Çocuk, bu miktarı biriktirmeyi ya da harcamayı seçebilir. Bu da onun sorumluluğu olacaktır ve harçlık verme, amacına hizmet edecektir.
Bazı ebeveynler, ev işlerine dayalı olarak harçlık vermeye eğilimli olabilir. Ancak bu hatalı bir tutumdur. Çocuk paraya ihtiyaç duymazsa, hoşlanmadığı şeyleri yapmak istemeyebilir. Diğer yandan, düzenli bir harçlık olmadan da, paranın nasıl yönetileceğini öğrenemez. Çocuklar, günlük ev işlerinin aile üyelerinin bir görevi olduğunu benimsemelidir. Aile üyelerinin ev için yaptığı tüm katkılar değerlidir. Bu nedenle, günlük işler için çocuklara ödeme yapılması uygun görünmemektedir. Örneğin, harçlıklar çocuğun dişlerini fırçalaması, yatağını yapması veya çöpü dökmesi gibi görevlere göre yapılandırılmamalıdır. Bunlar, aile bireylerinin sorumluluklarının bir parçası olmalıdır.
Ebeveynlerin bu gibi hususlara dikkat etmesiyle, gün geçtikçe çeşitlenen ve karmaşıklaşan ekonomik çevrede, parasını akılcı bir şekilde yönetmeyi bilen, sınırlı kaynakları yerinde kullanabilen, zararlı tüketim davranışlarından uzak durabilen ve sorumluluklarının bilincinde olan bireyler yetiştirilebilir. Erken yaşlarda kazanılan bu deneyimin, yetişkinlikte de yön verici olması beklenmektedir. Bu sebeple, ebeveynlerin harçlıkların düzenli verilmesini sağlaması, harcama planı yapması, tasarrufa özendirmesi ile çocuklarına uygun değerleri aşılaması önemlidir.
Uzm. Klinik Psikolog Gökçehan Akoğuz
KAYNAKLAR
Barnet-Vetzat, C., Wolff, FC. (2002). Motives for Pocket Money Allowance and Family Incentives. Journal of Economic Psychology. 23 (3), 339-366.
Ersoy, S. (2008) Çocuklara Para Yönetimini Öğretmede Ebeveyn Rehberliği. SAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi.
Ginott, H.G. (2008) Anne Baba ve Çocuk Arasında. Okuyan Us Yayınevi. İstanbul.
