İç varlığımızın bütününü temsil eden benlik karmaşık bir kavramdır. Benlik bazı soruların cevabını içerir.
• Ben neyim? Bu sorunun cevabını bazı kimseler genellikle olumsuz olarak yani ben beceriksizim, aptalım, çirkinim diye cevaplandırabilir.
• Ben ne yapabilirim? Bende ne gibi yetenekler var? Ben iyi konuşurum, güzel resim yaparım, matematikten anlarım gibi kendimizde ne gibi yetenekler olduğuna ilişkin kanılarımız benliğin bir yanını oluşturur.
• Benim için ne değerlidir? Ben ne yapmalıyım ve ne yapmamalıyım? Örneğin, başkalarına yardım etmeliyim, para kazanmalıyım, kopya çekmemeliyim, ya da yakalanmamak şartıyla kopya çekmenin bir sakıncası yoktur, her şeyden önce kendimi düşünmeliyim, gibi bireyin içinde bulunduğu toplumdan kendine göre önemli olumlu ya da olumsuz yargılardan oluşan bir değer sistemi vardır. Bu da benliğin önemli bir yanıdır.
• Hayattan ne istiyorum? Doktor, mühendis, öğretmen, iyi giyinen bir insan gibi ideal ve arzular da benliğin bir yanını oluşturur.
Benlik saygısı ise bireyin benlik algısı ile beraber ideal benliği arasındaki farkın değerlendirilmesidir. Benlik saygısı erken çocukluk çağında anne-baba tarafından şekillendirilmeye başlanır. Benliğin gelişmesinde en önemli dönem ergenlik çağıdır. Benlik saygısı, benliğin duygusal yanı olmakla beraber kişinin kendini değerlendirmesi sonunda ulaştığı benlik kavramını onaylamasından doğan beğeni durumudur. Kişinin kendini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için üstün nitelikli olması gerekli değildir. En geniş anlamıyla benlik saygısı, kişinin kendini gururlu, değerli, gayretli, etkin ve başarılı hissetmesi durumudur.
Benlik saygısı kişinin sahip olduğunu düşündüğü benlik ile idealde sahip olmak istediği benlik arasındaki farka göre oluşur. Kişinin arzu ettiği benlik ile algıladığı benlik birbirine yakın olduğu durumda benlik saygısının yüksekliğinden, arzu ettiği benlik ile algıladığı benliğin birbirine uzak olduğu durumda benlik saygısının düşüklüğünden bahsetmek mümkündür.
Benlik saygısı hem günlük yaşantıdaki uyum hem de başarılı olmak için gereklidir. Benlik saygısı yüksek olan kişiler daha yüksek bir ruhsal gelişime sahip olarak topluma katılırlar. Benlik saygısı kişinin düşünce ve davranışlarını da etkileyeceği için kişinin içinde bulunduğu gelişim ve sosyalleşme problemlerinde ona yardım edecektir.
Yüksek benlik saygısına sahip bireyler; 1. Kendilerini yeterli ve zeki bulurlar, 2. Kabul edilecekleri ve başarılı olacakları beklentileri ile insanlara yaklaşırlar. 3. Kararlarında ve algılarında güvenlidirler. 4. Grup tartışmalarında dinleyici olmaktan ziyade tartışmacı olurlar. 5. Düşünceleri diğerleri tarafından hoş karşılanmasa da açıklarlar ve fikirlerini savunurlar. 6. Kendilerini saygıya ve kabul edilmeye değer, önemli ve yararlı kişiler olarak algılarlar ve kendine güven, başarma isteği, iyimserlik, zorluklardan yılmama gibi olumlu özelliklere sahiptirler.
Düşük benlik saygısına sahip bireyler; 1. Alışılmamış fikirleri açıklayamazlar, bu fikirlerinden dolayı eleştirilmekten korkarlar. 2. Dış çevrede olanlardan çok kendi içsel problemleri ile uğraşırlar, dikkatlerini utangaçlıklarına yoğunlaştırırlar. 3. Grup içinde dikkat çekici hareketlerde bulunurlar. 4. İçinde bulundukları grubun gölgesinde yaşarlar. 5. Kendilerini diğerlerinden daha aşağıda görürüler. 6. Kendilerini utangaç, suçlu, yetersiz ve depresif hissederler. 7.Daha fazla itaat etmeye eğilim gösterirler. 8.Başkalarına güvenmezler, kolay umutsuzluğa kapılırlar, çabuk etkilenirler, bağımlıdırlar.
Yetişkin hayatta karar verme davranışından depresyona, iş başarısından özel hayat mutluluğuna kadar pek çok alanda etkili olan benlik saygısı kavramının gelişmesi için ailelere düşen ve çocukluk dönemini kapsayan öneriler de şu şekilde özetlenebilir.
1. Çocuk için önemli olan yetişkinler kendi kendilerini övmelidirler; Çocuklar modelden öğrenirler. Eğer çocuğun kendini daha iyi hissetmesi istenirse, bunu yapacak somut yolların sergilenmesi gerekir. Çocuk için önemli olan kişilerin, kendilerini övdüğünü gören çocukların, kendi kendilerini övme eğilimleri daha çok olur.
2. Çocuklar, kendi davranışlarını gerçekçi bir şekilde değerlendirmelidirler. Bireyin kendisi hakkındaki duyguları, kendi davranışlarıyla ilgili tutumlarından kaynaklanır. Eğer kişi kendini sürekli gerçekçi olmayan standartlara göre değerlendirirse, çabalarını mutlaka başarısızlık olarak algılar. Eğer çocuk gerçekçi olmayan temellere göre değerlendirilirse, büyük olasılıkla düşük benlik saygısı edinecektir.
3. Çocukların mantıksal hedefler oluşturmaları gerekir. Araştırmalar olumsuz benlik saygısı olan insanların, hedeflerini ya gerçekçi olmayan şekilde yüksek, ya da düşük olarak belirleme eğilimleri olduğunu göstermiştir. Her iki halde de kaybetme durumu meydana gelir.
4. Çocukların kendilerini övmeleri gerekir. İnsanların ilk öğrenmeleri, onlar için önemli olan diğer insanlara bağlıdır. İç öğrenmenin sonuçları içselleştirilir, bireyin yaşantısını yönlendirmeye başlar. Çocuğun olumlu benlik saygısına sahip olabilmesi için, kendi kendini değerlendirmesi ve pekiştirmesi gerekmektedir.
5. Çocukların başkalarını övmeleri gerekir. Çocuk için önemli olan yetişkinler, çocuklara diğerlerini övmeleri için cesaret verirken iki süreci dikkate almalılar. Çocuğa diğerlerinin nasıl övüleceğini ve diğerleri de kendilerini övdüğünde bu övgüyü nasıl karşılayacağı öğretilmelidir.
Kaynakça:
1) Saygılı G., Kesecioğlu T.İ., Kırıktaş H., Eğitim Düzeyinin Benlik Sayısı Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi, Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4, 2 (21), 2015
2) Taşgit M.S., Üniversite Öğrencilerinin Benlik Saygısı ve Karar Verme Düzeylerinin İncelenmesi, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2012
3) Örgün, S.K., Anne baba tutumları ile 8. sınıf öğrencilerinin benlik saygıları ve atılganlıkları arasındaki ilişki, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri A.B.D. Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2000
