Çocuklara sorumluluk alma becerisini öğretme aşamasında temel hedef, karakterlerini geliştirmektir. Çocukların yaş düzeylerine göre alabilecekleri görev ve sorumlulukların dışında, belli temel kavramlarla ilgili de sorumluluk almaya ihtiyaçları vardır. Bunları şu şekilde ele alabiliriz:
Duygular
Çocuklar duygularına ait sorumluluklarını da almayı bilmelidir. Bunun için önce, duygularının kendine ait olduğunu, bir başkasının olmadığını fark etmeliler. Örneğin, öfke problemi yaşayan bir çocuğa, bazı şeylerin onu öfkelendirdiğini anladığınızı iletip empati gösterdikten sonra, bu duyguların başka insanları rahatsız edebildiği, bu yüzden farklı şekilde dile getirmesi gerektiği anlatılabilir. Ona bu konu hakkında konuşmanın bir çözüm seçeneği olabileceği söylenip, başka çözümler için düşündürülebilir. Net sınırlar koyularak, bağırmak, küfretmek veya bir şeyler fırlatmak gibi davranışların kabul edilmediğini belirtmek doğru olacaktır. Bu noktada bu davranışların sonuçlarından da bahsedilebilir. Bu şekilde çocuk, duyguları konusunda ona yardımcı olunabileceğini öğrenebilir. Ancak yine de çocuklar sınırları sık sık test ederler ve ebeveynlerin tutarlı olup olmadığını görmek isterler. Sorunlar yine yaşanabilir, ancak kriz şeklinde değil, sorun olarak ele alınabilir. Çocuklar böylece duygularını sahiplenmeye ve yönetebilmeye başlar.
Tavırlar
Tavırlar nasıl bir duruş sergilediğimiz ve fikirlerimizdir. Tavırlar birçok kararımızın temelini oluşturur. Çocuklar da belli konularda tavır geliştirmeliler. Bunlar; benlik, güçlü – zayıf yönler, beğenilen – hoşlanılmayan şeyler, ailedeki rolleri, arkadaşlık seçimleri, okul, çalışma, görevler, iş, ahlaki konular, zararlı alışkanlıklar vs. gibi çeşitli konulardır. Tavırlar farklı farklı olabilir. Çocuğa tavırların sonucu gösterilir. Toplumsal değerler ve ihtiyaçlarının toplumda nasıl karşılanacağı gösterilir. Bununla ilgili, söz kesme konusunda sınır koymak bir örnek olabilir. Bu, evde öğrenilen bilgilerle, başkalarına saygı dolu bir tavır geliştirmeyi öğrenip topluma yansıtmayı öğrenirler. Bir sorun olduğunda çocuğa önce buna nasıl bir katkıda bulunmuş olabileceği de düşündürülmelidir.
Davranışlar
Çocuklar davranışları evde ve okulda örnek alarak ve deneyimleyerek öğrenir. Davranışlarının kendi sorumlulukları olduğunu öğrenmeleri gerekir. Çocuklar doğaları gereği dürtüseldir. Duygularıyla hareket edebilir, düşünce ve değerleri geri planda bırakabilirler. Bunun yetişkinlikte devam etmesi birtakım problemler yaratır.
Sınırları öğrenebilen çocuklar, içten gelen isteklerini bir krize dönüştürmeden, düşünce süzgecinden geçirip sonuçları da değerlendirerek, uygun davranışları ortaya koyabilirler. Yapılması gerekenleri göstermek, dürtülerin kontrol edilip davranışların uyumlanmasını sağlamak da sınırlarla mümkün olur. Çocuğun duyguları ele alınarak, duygulara karşı hangi davranışların uygun ya da uygun olmadığı öğretilir. Konuşarak ya da ihtiyaç duyduğu şeyin yerine başka bir şey koyarak duygularıyla başa çıkabileceği anlatılır. Davranışlar uygun değilse sonuçların neler olabileceği konuşulur. Davranışlarına daha çok sahip çıktıklarında ise bu durum takdir edilmelidir. Sonuçlar yaşatıldığında çocuklar deneyimle öğrenmiş olur. Çocukta güçlü bir hale gelen özkontrol, duyguları eyleme dökmeyi engeller. Bunları erteleyebilir, ifade edebilir, simgeleyebilir.
Uzman Klinik Psikolog Gökçehan Akoğuz
KAYNAKLAR:
– Cloud, H. & Townsend, J. (2019). Çocuklarda Sınırlar. Diyojen Yayıncılık.
– Nimmo, J. (2008). Young children’s access to real life: An examination of the growing boundaries between children in child care and adults in the community. Contemporary Issues in Early Childhood, 9(1), 3-13.
– Özen, Y. (2001). Sorumluluk eğitimi. Baskı, Nobel Yayınları, Ankara.
