Yaşam koşulları zorlaştıkça hayatımızdaki stres faktörleri artıyor. Stresi yönetmede bazen etkili olabiliyoruz, bazen de baş etme becerilerimizi arttırmamız gerekiyor. Peki aslında bu kadar popüler olan “stres” sözcüğünün tanımı neyi kapsıyor?
Stres, çevresel bir olay, yaşanan bu olaya karşı kişisel değerlendirmeler ve fiziksel, psikolojik ve davranışsal tepkileri içerir. Stres, kişide terleme, nefes almada güçlük, halsizlik, baş ağrıları, bağışıklık sisteminin çökmesi gibi fiziksel etkiler yaratırken; depresyon, kaygı, öfke, gerginlik gibi psikolojik zorlanmalara neden olabilir. Bunun yanı sıra, kişide yeme problemleri, aşırı alkol kullanımı, madde bağımlılığı gibi davranışsal sorunlar da görülebilir.
Cannon’a göre, canlılar değişen çevresel şartlara karşı iç şartlarını dengede tutmaya çalışır; ısı, şeker, su, oksijen, vücut proteini gibi. Cannon, bu süreçte iç dengenin bozulması durumunda bünyenin dengeyi yeniden kurmaya çalışmasını stres olarak tanımlamıştır. Dış dünyada bir değişim olduğu zaman iç dünyamızda da bir şeyler değişir, bu dengeyi sağlamak stres sürecidir. Stres, denge bulma çabasıdır.
Her değişim, insan için bir tehdit olarak algılanır. Stres için özellikle çok tehlikeli bir durum olması gerekmez. Her yeni durum, yeni bir hayat olayı stres kaynağı olabilir. Doğum-ölüm, evlenme-boşanma, terfi alma-işten atılma gibi çeşitli durumlar strese neden olabilir. Örneğin, üniversiteye yeni başlayan bir genç için bu durum her ne kadar olumlu bir yaşam olayı olarak gözükse de stres yaratabilir. Çünkü yeni bir deneyim kişi için belirsizlik kaynağı olup strese neden olabilir, beraberinde bir adaptasyon süreci gerektirebilir.
Pek çok insan stres yaşadıklarında bunu dış etkenlere bağlar. Ancak stres, olayın kişi tarafından nasıl algılandığına bağlıdır. Aynı olay, iki insanda farklı tepkilere neden olabilir. Çünkü insanların olayları algılama biçimi farklıdır. Dolayısıyla olaylara verdikleri stres tepki düzeyleri de farklı olacaktır. Lazarus’a göre stres; stresli olay, kişinin bu olayla ilgili algısı ve baş etme becerileri arasındaki ilişkiye bağlıdır. Baş etme becerisi, durumu veya kişinin algısını değiştirme çabasını içerir. Eğer kişinin baş etme becerileri etkiliyse, kişi duruma adapte olur ve süreç içinde stres azalır.
Selye’ye göre, olumlu stresten de söz edilebilir. Belirli düzeyde stres, performansı ve başarıyı olumlu yönde etkiler. Dikkati, konsantrasyonu arttırır. Motivasyon yaratır. Belirli bir süre dayanıklılık sağlar. Ancak bu noktada stresin dozu önemlidir. Çok fazla stres yaşayan kişi baş etmede zorlanıyorsa bu performansını olumsuz yönde etkileyebilir.
Stresle Baş Etme Yolları Neler Olabilir?
–Kişi için strese neden olan durumları fark etmek
-Düzenli spor yapmak
-Sevilen, yapmaktan keyif alınan şeylere vakit ayırmak, hobi edinmek
-Aile ve arkadaşlarla vakit geçirmeye özen göstermek
-Kişisel bakıma dikkat etmek
-Nefes egzersizleri yapmak
-Uyku ve yeme düzenine dikkat etmek
-Gerektiğinde çevreden yardım isteyebilmek
-İş yaparken molalar vermek
-Dinlenme ve eğlenmeye vakit ayırmak
-Eğer kişi stresle baş etmekte zorlanıyorsa bir uzmandan yardım almak da seçeneklerden biri olabilir.
Uzm. Klnk. Psk. Cangül TOKMAKTEPE
KAYNAKÇA
Lazarus. (1984). Theory of Cognitive Appraisal.
Selye,H. (1936). General Adaptation Syndrome.
