Ebeveynlikte Öz Yeterlilik Nedir?

Her ebeveynin kendi ebeveynlik rolüne dair bir fikri ve bir değerlendirmesi vardır. Nasıl ki nasıl bir insan, nasıl bir kadın, nasıl bir eş olduğumuza dair bir fikrimiz varsa nasıl ebeveynler olduğumuza dair de bir değerlendirme yaparız.

Ebeveyn öz yeterliğinin, ebeveynlerin; ebeveyn rollerini bilgili ve yeterli olarak yerine getirmelerine dair beklentilerinin derecesi, çocuklarının davranış ve gelişimleri üzerinde olumlu etki bırakabilmeye dair algıları, kendilerini ebeveynlik rollerinde yeterli görme dereceleri gibi farklı tanımları yapılmıştır. Aslen ebeveyn öz yeterliği, “ebeveynin çocuğunun bakım ve yetiştirilmesiyle ilgili bir takım görevler hakkında sahip olduğu kendi kapasitesine dair yargıları ve inançları” olarak tanımlanabilecek bir kavramdır.

Ebeveynin öz yeterlilik algısı yüksek olduğunda, bunun, çevreden gelen talepler karşısında yeterlilik, sorun yaratan zorlu durumlara karşı koyabilme, stres karşısında daha az olumsuz duygular yaşama ve sorunla karşılaşıldığına sebat göstermeyle ilgili öngörü sağladığı ortaya konmuştur. Buna karşın düşük ebeveyn öz yeterliği algısının ise, annelik depresyonu, çocuklarda var olan problem davranışlar, çocuğun anne tarafından sorunlu olarak algılanması ve ebeveynlik rollerinde etkin olmayan baş etme stratejileriyle ilişkili olduğu gözlenmiştir. Ayrıca düşük ebeveyn öz yeterliğiyle kendinden kuşku duyma, zorluklarla karşılaşıldığında yüksek düzeyde anksiyete yaşama, bir görev sonunda başarıdan çok başarısızlık durumunda kendini sorumlu görme, sorunları tehdit olarak yorumlama ve zorlu görevlerden kaçma ile ilişkili olduğu da belirtilmektedir.

Öz Yeterlilik algısı nelere bağlı gelişir?

Erken çocuklukta anne-babalarıyla yaşadıkları etkileşim sonucunda kişilerin ebeveynliğe ilişkin şemalarının oluştuğu ve ebeveynleriyle oluşturdukları bağlanmanın niteliğine göre de ebeveyn öz yeterlik algılarının temellerinin oluştuğu varsayılmaktadır. Ayrıca her kültürün ve toplumun kendine özgü çocuk bakımı, gelişimi ve ebeveynlik pratiklerine ilişkin değer ve uygulamaları toplumsallaşma süreçlerinde birey tarafından özümsenerek ebeveynliğe ilişkin bilişsel tasarımı oluşturmaktadır. Bireylerin yakın akrabalarının çocukları ya da kendi çocuklarıyla yaşadığı ebeveynlik deneyimleri onların ebeveyn öz yeterliklerine ilişkin kendi algılarını meydana getirmektedir. Son olarak da ebeveyn öz yeterliğinin potansiyel kaynağı olarak bireyin ebeveynlik rollerine ilişkin bilişsel ve davranışsal hazırlığı ya da hazır bulunuşluğu gösterilmiştir.

Ebeveynin öz yeterlilik algısının çocuk üzerindeki etkileri nelerdir?

• Çocukların bilişsel ve dil gelişimlerinin ve sosyal yeterliklerinin uygun şekilde gelişmesinde ve problem davranışlarının önlenmesinde, özbakım becerilerinin gelişmesinde annelerin ebeveyn öz yeterliklerinin önemli bir değişken olduğu görülmektedir.
• Yetersizlik tanısı almış ve/veya gelişimi risk altında olan çocukların erken çocukluktaki gelişimlerinde annelerin uygun ebeveynlik davranışları sergileyebilmelerinin bu çocukların gelişimlerinin desteklenebilmesinde önemli olduğu görülmektedir. Yüksek ebeveyn öz yeterliğine sahip annelerin çocuklarının gelişimini destekleyecek uygun ebeveyn davranışlarını sergileyebildikleri görülmektedir.
• Annelerin ebeveynlik öz yeterlik düzeylerinin doğrudan ya da dolaylı olarak annelik depresyonu ve stresini de etkilediği görülmektedir. Depresyon belirtileri gösteren ve/veya stres altında olan annelerin de uygun ebeveynlik davranışları göstermede zorlandıkları görülmektedir. Annelerin öz yeterliklerinin desteklenmesi yoluyla depresyon ve stres etkilerinin de azaltılabilmesi olası görülmektedir.
• Çocukların sahip oldukları yetersizlikler ve problem davranışların annelerin öz yeterlik düzeylerini etkileyerek depresyon ve strese neden olduğu bu durumun da uygun olmayan annelik davranışlarının sergilenmesi yoluyla çocukların gelişimini etkilediği görülmektedir.

Kaynakça:

1. Aksoy V., Diken İ.H., Annelerin Öz Yeterlilik Algıları İle Gelişimi Risk Altındaki Bebeklerin Gelişimleri Arasındaki İlişkiyi İnceleyen Araştırmalara Bir Bakış, Ankara Üniversitesi Özel Eğitim Dergisi, 2009

2. Büyüktaşkapu S., Annelerin Öz Yeterlilik Algıları ile 1-3 Yaş Arasındaki Çocuklarının Gelişimleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi, Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2012

3. Coleman, P. K., Karraker, K. H., Selfefficacy and parenting quality: Findings and future applications. Developmental Review, 1997

Diğer yazılarımızı okumanızı öneririz.

PSİKOLAJ – Psikolojik Gelişim Eğitim ve Danışmanlık Merkezi Konumu İçin Tıklayınız.